سنج چیست ؟
\”
سنج \” احتمالا واژه ای عربی است . این ساز کوبه ای – فلزی ، در رده ی \”
ایدیوفون \” ها قرار گرفته و در متون قدیم فارسی جزو آلات ایقاعی – یعنی
ساز های ضربی – دانسته شده و در میان اقوام مختلف جهان ، رایج و از اهمیت
خاصی برخوردار است .
سنج در بوشهر از دو صفحه ی
مدور فلزی به قطر ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر و ضخامت تقریبی ۵ میلیمتر ، ساخته شده
و در میانه ی هر صفحه آن ، فرورفتگی وجود دارد که کار آن ایجاد کاسه ی
صوتی برای این ساز است . در وسط آن نیز سوراخی ایجاد شده تا دسته ی سنج ،
آزادانه از آن عبور کند . به یاری دسته – که به اندازه ی ۱۰ تا ۱۵ سانتی
متر طول دارد – سنج را به هم می کوبند . \” سنج زن \” ها در حین کوبیدن ،
دو قرص فلزی را بر روی هم می لغزانند .
جنس سنج
از فلزی است سخت و محکم که به آن \” هفت جوش \” می گویند . هفت جوش از
ترکیب هفت فلز مختلف بدست می آید . جنس و تعداد سنج ها در مراسم قابل تغییر
است . برای مثال امکان دارد که در هنگام اجرای مراسم ، از تعداد سه یا
چهار سنج که از جنس زرد ، مس ، و… ساخته شده باشند ، استفاده کنند .
در
گذشته بر این عقیده بوده اند که چون جنس سنج از فلز است و شیطان و اجنه از
فلز می هراسند ؛ به همین خاطر آن را کنار نوازنده های دمام می نوازند تا
جسمشان از اشباح و شیاطین آزاد شود و نوازنده بتواند با نیتی پاک به نواختن
بپردازد . در مورد فلز ، زنده یاد \” محمد تقی مسعودیه \” نیز در کتاب \”
مبانی \”اتنوموزیکولوژی \” می نویسد : \” اصولا در دوران کهن این عقیده
وجود داشته که شیاطین و ارواح پلید با صدای فلز فرار می کنند . بر این اساس
اکثر سازهایی که به کیش های مذهبی اختصاص دارند ، از فلز ساخته می شوند
.\”
در قطعه ی سنج و دمام ، معمولا تعداد هفت سنج
نواخته می شود ؛ سه سنج که از دیگر سنج ها خوش صداتر هستند ، در جلو و
چهار سنج دیگر را در عقب گروه می نوازند .
سنج ها
پس از نواختن دمام ها ، معمولا بعد از ۴ یا ۶ میزان سکوت ، در صطعه ی سنج و
دمام نواخته می شوند و نواختن آنها تا پایان قطعه استمرار می یابد . در
این خصوص ، گفتنی است که برخی از نوازندگان ، ریتم ثابتی را می نوازند و
برخی دیگر آن را خرد می کنند .
برگرفته از کتاب اهل زمین ( موسیقی و اوهام در جزیره خارگ ) نویسنده : محسن شریفیان .