ساز دمام (‏دمام) (پژوهشی از: محمدرضا بلادی)

ساز دمام (‏DAMMAM‏)
ساز دمام (‏DAMMAM‏) که در تقسیم بندی سازها جزو سازهای کوبه ای ست با نوسان پوست به صدا در می آید و در دسته ی سازهای کوبه ای استوانه ای شکل قرار می گیرد. ..
ساز دمام (‏DAMMAM‏) که در تقسیم بندی سازها جزو سازهای کوبه ای ست با نوسان پوست به صدا در می آید و در دسته ی سازهای کوبه ای استوانه ای شکل قرار می گیرد. آن چه از تصویر نگاری های گذشته مشهود است حداقل در 4000 سال پیش در بین النهرین و مصر طبل هایی یافت می شده که بعضی از آن ها‎ ‎تاکنون به یادگار مانده است. مردم   طبل ها را وسیله ای جادویی و قابل ستایش می شمردند و آن را به منظور دفع بدبختی و شومی و یا به هنگام فراخوان ارواح پاک می نواختند. طبل ها برای اعلام خبر‎ ‎مربوط به امور نظامی هم به کار رفته اند، همان گونه که برای آواز و پایکوبی نیز مورد استفاده فراوان داشتند. دمام نیز ازاین امور در طول تاریخ مستثنی نبوده است. طناب پیچی دمام به شکل‏Y‏ بوده که شبیه سازهای کوبه ای آفریقایی و هندی می باشد.‏ ظاهراً نام این ساز را از صدای آن تقلید کرده اند. همچون سازی آفریقایی به نام دم دم  ( ‏‎(DOUM DOUM‎بعید نیست که این ساز نیز در اصل به همین نام بوده و بعدها در گویش بومی مردم بوشهر، به تدریج تغییر شکل داده، یعنی اگر بر اثر مرور زمان حرف‏D‏ از بخش دوم( ‏‎(DOUM DOUM‎‏ افتاده باشد به عبارت ‏DOUMOUMیاDOUMMOUM‏ می رسیم و      می توان‏DAMMAM‏ را تعدیل یافته ی این عبارت دانست.‏

ساز دمام (‏DAMMAM‏) (پژوهشی از: محمدرضا بلادی)

ساز دمام (‏DAMMAM‏)
ساز دمام (‏DAMMAM‏) که در تقسیم بندی سازها جزو سازهای کوبه ای ست با نوسان پوست به صدا در می آید و در دسته ی سازهای کوبه ای استوانه ای شکل قرار می گیرد. ..
ساز دمام (‏DAMMAM‏) که در تقسیم بندی سازها جزو سازهای کوبه ای ست با نوسان پوست به صدا در می آید و در دسته ی سازهای کوبه ای استوانه ای شکل قرار می گیرد. آن چه از تصویر نگاری های گذشته مشهود است حداقل در 4000 سال پیش در بین النهرین و مصر طبل هایی یافت می شده که بعضی از آن ها‎ ‎تاکنون به یادگار مانده است. مردم   طبل ها را وسیله ای جادویی و قابل ستایش می شمردند و آن را به منظور دفع بدبختی و شومی و یا به هنگام فراخوان ارواح پاک می نواختند. طبل ها برای اعلام خبر‎ ‎مربوط به امور نظامی هم به کار رفته اند، همان گونه که برای آواز و پایکوبی نیز مورد استفاده فراوان داشتند. دمام نیز ازاین امور در طول تاریخ مستثنی نبوده است. طناب پیچی دمام به شکل‏Y‏ بوده که شبیه سازهای کوبه ای آفریقایی و هندی می باشد.‏ ظاهراً نام این ساز را از صدای آن تقلید کرده اند. همچون سازی آفریقایی به نام دم دم  ( ‏‎(DOUM DOUM‎بعید نیست که این ساز نیز در اصل به همین نام بوده و بعدها در گویش بومی مردم بوشهر، به تدریج تغییر شکل داده، یعنی اگر بر اثر مرور زمان حرف‏D‏ از بخش دوم( ‏‎(DOUM DOUM‎‏ افتاده باشد به عبارت ‏DOUMOUMیاDOUMMOUM‏ می رسیم و      می توان‏DAMMAM‏ را تعدیل یافته ی این عبارت دانست.‏

مطالب بیشتر درباره دمام

دمام چیست ؟

\” دمام \” در بوشهر به سازی استوانه ای شکل اطلاق می شود که دو طرف آن را پوست گرفته اند . دمام از گروه \” ممبرانوفون \” و در متون قدیم فارسی جزو آلات ایقاعی بوده و به غیر از بوشهر ، در بعضی از استان های دیگر ایران ، همچون هرمزگان و خوزستان و همین گونه در کشورهای مختلف اسلامی بویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و دریای عمان و نیز تعدادی از کشورهای آفریقای جنوبی نیز رایج است .

عده ای از نویسندگان ، ساز دمام را در آثار خود برابر با ساز \” دمامه \” ( دبدبه ) معرفی و ثبت نموده اند .

حال آنکه ساز \” دمامه \” تعریف دیگری دارد . در مورد دمامه – که از ساز های دوره ی هخامنشیان می باشد – در فرهنگ معین چنین امده است :

\” دمامه ۱- کوس ، نقاره ۲- نای بزرگ که در جنگ می نواختند ۳- یکی از آلات ضربی ، و آن عبارت است از بدنه ای به شکل یک کاسه بزرگ که پارچه ای پوستی بر روی آن کشیده و بنابذاین یک طرف آن بسته است \”

با ای توضیح و نظر به بررسی انجام شده ، احتمال اینکه دمامه سازی بادی باشد ، قوی تر است . \” نزاری قهستانی \” نیز در شعر خود ، نواختن دمامه از طریق دمیدن را اینگونه آورده است :

دمامه در دمیدند از پگاهی

روان گشتند چون دیا ، سپاهی

و دیگری می گوید :

به چرخ رفت ز هر صفت ، نفیر نی و چنگ و دف

دم دمامه و شندف ، غریو ارغن و مزمر

دمام به احتمال قوی ، واژه ای است عربی ، ولی با توجه به اینکه کوبه ای بودن ساز دمامه نیز محتمل می باشد – هر چند که در صورت کوبه ای بودن دمامه ساختمان ان با دمام متفاوت است – می توان گمان برد که نام و ساز دمام برگرفته از ساز باستانی دمامه ایرانیان باشد غ همچون سایر سازها و واژگان موسیقی ایران زمین که پس از حمله ی اعراب ، در بسیاری از کشورهای عربی متداول شد .

سازندگان دمام برای ساختن این ساز ، دو عدد پوست دباغی شده ی بز را به کمک دو جفت حلقه ی دایره ای شکل ، بر روی دو طرف بدنه ی ساز ، نگه می دارند . هر کدام از این حلقه ها را چنبره می نامند .چنبره در گذشته از چوب درخت خیزران ساخته می شده اما در حال حاضر معمولا از سیم ؛ میله های نازک فلزی و بعضا از چوب ساخته می شود . دور این حلقه ها که اندازه ی آنها کمی بزرگتر از دهانه ی ساز می باشد . نیز پارچه می پیچند تا بدین وسیله فاصله ی آنها را نسبت به بدنه ی دمام و عبور بند ، تنظیم کنند .

بدنه ی ساز ، استوانه ای است توخالی به نام \” پیپ \” و در اندازه های مختلف بین ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر طول و ۳۵ تا ۴۰ سانتی متر قطر ، ساخته می شود . پیپ معمولا از جنس چوب و یا نوعی ورق نازک فلزی به نام \” پلیت \” است که به ساز ساخته شده از نوع اول ، چنانچه از تنه ی یک تکه درخت باشد ، \” دمام گرم \” و به نوع دوم \” دمام پلیتی \” می گویند .

در وسط پیپ نیز ، یک یا دو عدد سوراخ کوچک دو سانتی متری که در تولید صدا موثر می باشد ، ایجاد گردیده است .

برای چسباندن پوست های اضافی بر روی چمبرها از یک نوع بند به نام \” ستلی \” استفاده می کنند که در زیبا قرار گرفتن پوست بر روی ساز تاثیر گذار است .

پوست ها و چمبرهای هر طرف به وسیله نوعی طناب به نام \” گشب \” (گش ) یا \” کمبال \” به طرف همدیگر کشیده می شوند . این طناب را بوسیله سوزن \” گوال \” یا \” جوال دوز \” بزرگ از میان چمبره و پوست به شکل عدد ۷ و ۸ عبور می دهند که برای این کار معمولا ۷ نقطه ی پوست را در کناره ی چمبره ، نشانه و سوراخ می کنند . عبور سوزن \” جوال دوز \” نیز به کمک \” گوه \” و \” ماکری \” صورت می گیرد .

در وسط پیپ ، به وسیله همان طناب ف فاصله هایی که به شکل ۷  و ۸ ایجاد شده بود را به هم نزدیک می کند که به این طناب \” ازام \” یا \” ازام می گویند .

وقتی بندهای دمام به هم کشیده شدند و در نتیجه پوست های دمام محکم و آماده ی نواختن گردید ، در اصطلاح می گویند : \” دمام شرباک \” است . به کشیدن بند دمام برای این کار \” تیت \” و یا \” سمت \” می گویند . بر عکس آن ، وقتی بند دمام شل می شود ، می گویند : \” دمام \” لین \” ( نرم ) شده است .\”

دمام به وسیله ی بند کولی بر روی شانه و گردن نوازنده به صورت ایستاده آویخته و نواخته می شود .

نوازنده از یک طرف با کوبیدن چوبی معروف به چوب \” گرز \” به وسط پوست ساز ، و از طرف دیگر با زدن ضربات دست خود بر پوست ( قسمت میانه و بک ) ، آن را به صدا در می آورد .

دمام چیست

دَمام، سازیست که درتقسیم‌بندی سازها جزو سازهای کوبه‌ای است با نوسان پوست به صدا در می‌آید و در دسته سازهای کوبه‌ای استوانه‌ای شکل قرار می‌گیرد. دمام بیشتر در جنوب ایران بویژه در بوشهر رایج است.

منشاء و تاریخچه

آنچه از تصویر نگاری‌های گذشته مشهود است حداقل در ۴۰۰۰ سال پیش در میانرودان و مصر طبل‌هایی یافت می‌شده که بعضی ازآن تاکنون به یادگار مانده‌است. در طول تاریخ مردم طبل‌ها را وسیله‌ای جادویی و قابل ستایش می‌شمردند و آن را به منظور دفع بدبختی و شومی و یا به هنگام فراخوان ارواح پاک می‌نواختند. طبل‌ها برای اعلام خبر امور نظامی هم به کار رفته‌اند، همانگونه که برای آواز و پایکوبی نیز مورد استفاده فراوان داشتند. دمام نیز از این امور در طول تاریخ مستثنی نبوده‌است. طناب پیچی دمام به شکل ‎Y بوده که شبیه به سازهای کوبه‌ای آفریقا و هندی می‌باشد. ظاهرا نام این ساز را از صدای آن تقلید کرده‌اند. از جمله سازهای کوبه‌ای جنوب ایران خصوصا بوشهر دمام است.دمام در مراسم آیینی گوناگون در جنوب ایران کاربرد داشته‌است که از آن جمله می‌توان به سنج و دمام ، زار ، نیمه‌های دریایی ، دم دم سحری و سبالو اشاره کرد .

اجزاء سازنده

دمام از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است:
پیپ، به بدنه استوانه‌ای شکل دمام بدون پوست بند و چمبره اطلاق می‌شود. پیپ‌های یک تکه چوبی را کلا به «پیپ گُرمی» می‌شناسند. پیپ گُرم، قطعه‌ای از تنه یک درخت است که درون آن را خالی می‌نمودند و روی آن را صیقل داده و برای استحکام و زیبایی روی آن را روغن ورنیس می‌زدند.
چمبره (چمپره)، حلقه‌ای است از جنس میله‌های باریک فلزی و یا نی‌های خاص به نام بمبو، نی باز و یا خیزران که آن را مدور می‌سازند. برای اینکه این نی قابل انعطاف باشد، آن را در آب می‌گذارند تا نرم شود، سپس آن را مدور کرده با بند دو سر آن را می‌بندند و اصطلاحا آن را «لکه‌پیچی» می‌کنند. این عمل که به معنی پیچاندن تکه‌های پارچه و یا الیاف به دور چمبره می‌باشد، آنقدر ادامه می‌یابد تا قطر نی و یا میله به حدود سه سانتیمتر برسد. هر دمام چهار چمبره دارد، که دو تا دو تا هم اندازه‌اند. چمبره‌ای که ابتدا بر روی پوست قرار می‌گیرد باید کوچکتر باشد. چمبره‌ها در کل باید اندکی از دهانه دمام بزرگتر باشند. چمبره‌ها در کل به منظور نگهداری پوست‌ها در نظر گرفته می‌شوند تا بتوان توسط بندی که در آن می‌گذرانند پوست دمام را کشید و دمام‌ها را کوک کرد.
پوست، برای ساخت دمام معمولاً از پوست بز پس از دباغی و زایل کردن موها استفاده می‌شود، هرچند گاهی در گذشته از پوست آهو نیز استفاده شده‌است.
بند، برای ساخت دمام از بندهای الیافی استفاده می‌شود. این الیاف معمولاً از محصول درخت‌های خرما و یا نارگیل است که از انواع آن می‌توان بند گش یا کمبال را نام برد. این نوع بند را نیز از کشورهای آفریقایی و یا شهر بمبئی می‌آوردند.