مطالب بیشتر درباره دمام

دمام چیست ؟

\” دمام \” در بوشهر به سازی استوانه ای شکل اطلاق می شود که دو طرف آن را پوست گرفته اند . دمام از گروه \” ممبرانوفون \” و در متون قدیم فارسی جزو آلات ایقاعی بوده و به غیر از بوشهر ، در بعضی از استان های دیگر ایران ، همچون هرمزگان و خوزستان و همین گونه در کشورهای مختلف اسلامی بویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و دریای عمان و نیز تعدادی از کشورهای آفریقای جنوبی نیز رایج است .

عده ای از نویسندگان ، ساز دمام را در آثار خود برابر با ساز \” دمامه \” ( دبدبه ) معرفی و ثبت نموده اند .

حال آنکه ساز \” دمامه \” تعریف دیگری دارد . در مورد دمامه – که از ساز های دوره ی هخامنشیان می باشد – در فرهنگ معین چنین امده است :

\” دمامه ۱- کوس ، نقاره ۲- نای بزرگ که در جنگ می نواختند ۳- یکی از آلات ضربی ، و آن عبارت است از بدنه ای به شکل یک کاسه بزرگ که پارچه ای پوستی بر روی آن کشیده و بنابذاین یک طرف آن بسته است \”

با ای توضیح و نظر به بررسی انجام شده ، احتمال اینکه دمامه سازی بادی باشد ، قوی تر است . \” نزاری قهستانی \” نیز در شعر خود ، نواختن دمامه از طریق دمیدن را اینگونه آورده است :

دمامه در دمیدند از پگاهی

روان گشتند چون دیا ، سپاهی

و دیگری می گوید :

به چرخ رفت ز هر صفت ، نفیر نی و چنگ و دف

دم دمامه و شندف ، غریو ارغن و مزمر

دمام به احتمال قوی ، واژه ای است عربی ، ولی با توجه به اینکه کوبه ای بودن ساز دمامه نیز محتمل می باشد – هر چند که در صورت کوبه ای بودن دمامه ساختمان ان با دمام متفاوت است – می توان گمان برد که نام و ساز دمام برگرفته از ساز باستانی دمامه ایرانیان باشد غ همچون سایر سازها و واژگان موسیقی ایران زمین که پس از حمله ی اعراب ، در بسیاری از کشورهای عربی متداول شد .

سازندگان دمام برای ساختن این ساز ، دو عدد پوست دباغی شده ی بز را به کمک دو جفت حلقه ی دایره ای شکل ، بر روی دو طرف بدنه ی ساز ، نگه می دارند . هر کدام از این حلقه ها را چنبره می نامند .چنبره در گذشته از چوب درخت خیزران ساخته می شده اما در حال حاضر معمولا از سیم ؛ میله های نازک فلزی و بعضا از چوب ساخته می شود . دور این حلقه ها که اندازه ی آنها کمی بزرگتر از دهانه ی ساز می باشد . نیز پارچه می پیچند تا بدین وسیله فاصله ی آنها را نسبت به بدنه ی دمام و عبور بند ، تنظیم کنند .

بدنه ی ساز ، استوانه ای است توخالی به نام \” پیپ \” و در اندازه های مختلف بین ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر طول و ۳۵ تا ۴۰ سانتی متر قطر ، ساخته می شود . پیپ معمولا از جنس چوب و یا نوعی ورق نازک فلزی به نام \” پلیت \” است که به ساز ساخته شده از نوع اول ، چنانچه از تنه ی یک تکه درخت باشد ، \” دمام گرم \” و به نوع دوم \” دمام پلیتی \” می گویند .

در وسط پیپ نیز ، یک یا دو عدد سوراخ کوچک دو سانتی متری که در تولید صدا موثر می باشد ، ایجاد گردیده است .

برای چسباندن پوست های اضافی بر روی چمبرها از یک نوع بند به نام \” ستلی \” استفاده می کنند که در زیبا قرار گرفتن پوست بر روی ساز تاثیر گذار است .

پوست ها و چمبرهای هر طرف به وسیله نوعی طناب به نام \” گشب \” (گش ) یا \” کمبال \” به طرف همدیگر کشیده می شوند . این طناب را بوسیله سوزن \” گوال \” یا \” جوال دوز \” بزرگ از میان چمبره و پوست به شکل عدد ۷ و ۸ عبور می دهند که برای این کار معمولا ۷ نقطه ی پوست را در کناره ی چمبره ، نشانه و سوراخ می کنند . عبور سوزن \” جوال دوز \” نیز به کمک \” گوه \” و \” ماکری \” صورت می گیرد .

در وسط پیپ ، به وسیله همان طناب ف فاصله هایی که به شکل ۷  و ۸ ایجاد شده بود را به هم نزدیک می کند که به این طناب \” ازام \” یا \” ازام می گویند .

وقتی بندهای دمام به هم کشیده شدند و در نتیجه پوست های دمام محکم و آماده ی نواختن گردید ، در اصطلاح می گویند : \” دمام شرباک \” است . به کشیدن بند دمام برای این کار \” تیت \” و یا \” سمت \” می گویند . بر عکس آن ، وقتی بند دمام شل می شود ، می گویند : \” دمام \” لین \” ( نرم ) شده است .\”

دمام به وسیله ی بند کولی بر روی شانه و گردن نوازنده به صورت ایستاده آویخته و نواخته می شود .

نوازنده از یک طرف با کوبیدن چوبی معروف به چوب \” گرز \” به وسط پوست ساز ، و از طرف دیگر با زدن ضربات دست خود بر پوست ( قسمت میانه و بک ) ، آن را به صدا در می آورد .